मशरूम व्यवसाय कसा सुरू करावा

मशरूम फार्मिंग कशी करावी

मशरूम हा एक प्रकारच्या बुरशीचा प्रकार आहे, जो आहार म्हणून वापरला जातो. मशरूमचे सेवन आणि लागवड ही काही हजारो वर्षांपूर्वी सुरू केलेली जुनी पद्धत आहे. जगभरात मशरूमच्या 20 वेगवेगळ्या प्रजाती व्यावसायिकरित्या लागवड केल्या जातात. मशरूमला अन्न साखळीत मान्यता मिळाली आहे कारण ते अन्नामध्ये पोषक पूरक घटकांचे योगदान देतात आणि औषधी आणि औषधांचे मूल्य जास्त आहेत. मशरूममध्ये प्रथिने जास्त प्रमाणात असल्याचे मानले जाते आणि काहीवेळा ते “भाजीपाला मांस” म्हणून ओळखले जाते. त्यांच्यात कार्बोहायड्रेट आणि चरबीचे प्रमाण कमी आहे. मशरूममध्ये पॉलिसेकेराइड्स, जीवनसत्त्वे आणि इतर फळे आणि भाज्यांच्या तुलनेत खनिजे असतात. मशरूमचे दुसरे मोठे महत्त्व म्हणजे औषधे तयार करण्याचा त्याचा व्यापक वापर. मोठ्या प्रमाणात ग्राहकांच्या समाधानासह गोळ्या आणि कॅप्सूलच्या स्वरूपात मशरूमचे औषध स्वीकारल्यामुळे मशरूम उद्योगाची मागणी आणखी वाढली आहे. एकंदरीत, मॅक्रोफुंगीचे 2000 विविध प्रकार आहेत व ते खाद्य म्हणून गणले जातात, त्यापैकी 80 वाण आर्थिक लागवडीमध्ये आहेत. व्हाइट बटण मशरूम ही जगभरात व्यावसायिकपणे लागवड केलेली विविधता असून एकूण मशरूम उत्पादन बाजारपेठेत 40% वाटा आहे. बटण मशरूम लागवडीसाठी घाटी प्रदेश योग्य आहेत आणि आवश्यक सामग्री स्थानिक बाजारात सहज उपलब्ध आहे. व्यावसायिक प्रमाणात मशरूमची लागवड करण्यासाठी घरातील आणि मैदानी दोन्ही तयारी आवश्यक आहेत. मैदानी तयारीमध्ये सब्सट्रेट ओला करणे आणि कंपोस्टप्रेपरेशन समाविष्ट आहे. साधारणपणे, स्पॅन-रन आणि पीक उत्पादन फेरीच्या मध्यभागी ते मेच्या मध्यभागी आणि सप्टेंबर ते नोव्हेंबर या कालावधीत चक्राच्या पहिल्या 15 दिवस तपमानाचे तापमान 22-25 डिग्री सेल्सियस राखून केले जाते. ‘बुखारी’ हे स्थानिक पातळीवर बनविलेले स्टोव्ह भूसा गरम करून तापमान राखण्यासाठी वापरले जातात. पहिल्या पिकासाठी कंपोस्टची तयारी जानेवारीच्या पहिल्या आठवड्यात आणि दुसरे पीक जुलैच्या शेवटी सुरू करावे.

मशरूम लागवडीसाठी आवश्यक अटीः

स्पॉन-रनसाठी 22-25˚C तपमान आणि पीक उत्पादनासाठी 14 ते 18 डिग्री सेल्सियस तापमान श्रेणी.
85-90% आर्द्रता पातळी. आर्द्रतेसह संतृप्त वातावरण त्याच्या वाढीसाठी योग्य आहे.
कंपोस्टवर पाणी थेट टाकू नये.
स्पॅन-रनसाठी वापरल्या जाणार्‍या खोल्यांमध्ये योग्य वायुवीजन असणे आवश्यक आहे.
खोलीतील सीओ 2 पातळी 0.15% च्या खाली असणे आवश्यक आहे आणि प्रति चौरस फूट 10 क्यूबिक फूट ताजी हवा प्रदान करून किंवा तासाला 4 ते 6 हवाई शुल्क प्रदान करून याची देखभाल केली जाते.
खोल्यांमध्ये तापमानात अचानक चढ-उतार होऊ नये.

मशरूम लागवडीच्या प्रक्रियेत कंपोस्ट तयार करणे, स्पॉन रन, केसिंग आणि कापणीचा समावेश आहे. या सामग्रीच्या तळाशी मशरूम प्रकल्प अहवाल, किंमत आणि नफा विश्लेषणावर चर्चा करूया.

मशरूम फार्मिंग कंपनीच्या तयारी:

मशरूम कंपोस्ट तयारी.

कंपोस्टचा वापर पांढर्‍या बटणाच्या मशरूमसाठी सब्सट्रेट म्हणून केला जातो. कंपोस्टच्या तयारीमध्ये सूक्ष्मजीव, प्रथिने संश्लेषण आणि फायबर कंडिशनिंगद्वारे चांगले शोषण आणि ओलावा टिकवून ठेवण्यासाठी सेंद्रिय सामग्रीचे विघटन करणे समाविष्ट आहे. पेंढा मशरूम शेतीसाठी आधारभूत सामग्री म्हणून वापरला जातो. आजकाल मक्याच्या पेंढा, धान्याची भुसी, तुतीची पाने इत्यादी लो-कोस्ट शेतीपासून बनविलेले कृत्रिम थर वापरण्यात येत आहेत. कार्बन ते नायट्रोजन रेशन चांगले कंपोस्टमध्ये 17: 1 असावे. सेंद्रिय स्त्रोत सर्व आवश्यक पूरक आहार पुरवतात आणि हीटिंगची क्षमता चांगली असते, परंतु नायट्रोजनची पुरेशी सामग्री देखील प्रदान करणे महत्वाचे आहे. गव्हाचे पीठ, तांदळाचा कोंडा, गुळ इ. नायट्रोजनचे सेंद्रिय स्त्रोत आहेत. यूरिया, अमोनियम लवण आणि सायनोमाइड हे नायट्रोजनचे चांगले अजैविक स्त्रोत आहेत. कंपोस्टमध्ये गरम, सोयीसाठी काही प्रमाणात पाणी, हवा आणि कोरडे पदार्थ असले पाहिजेत. एक तंत्रज्ञान आहे जे दर्जेदार मशरूम शेतीच्या पद्धतींसाठी कृत्रिम सब्सट्रेट तयार करते. सामान्यत: मशरूम कुजलेल्या सेंद्रिय पदार्थांवर उगवतात आणि तेथे तीन प्रकारची प्रणाली आहे ज्या वाढत्या मशरूमसाठी मानल्या जातात.

सप्रोबिकः या बुरशी मृत सेंद्रिय पदार्थांवर वाढतात.
सिम्बायोटिकः या बुरशी इतर जीवांसोबत वाढतात.
रोगजनक किंवा परजीवी: या बुरशीमुळे रोग रोखतात.

मशरूम लागवडीसाठी प्रजाती निवडण्याचे महत्त्व आहे कारण सर्व मशरूम एकाच थर आणि हवामान स्थितीत वाढत नाहीत. असे मानले जाते की उच्च तापमानामुळे उष्णदेशीय प्रदेशात मशरूमची शेती योग्य नाही. म्हणून, मशरूम लागवडीसाठी प्रजाती निवडताना काही घटकांचा विचार केला पाहिजे.

मशरूम लागवडीसाठी वाढीव माध्यम म्हणून कचरा सामग्रीची उपलब्धता.
तापमान आणि आर्द्रतेची आवश्यकता.
मशरूमच्या विविध प्रजाती वाढविण्यासाठी काही प्रारंभिक प्रशिक्षण आवश्यक आहे.
मशरूम शेतीच्या ठिकाणी भौतिक संसाधनांची ओळख आणि उपलब्धता.
स्थानिक बाजारपेठेला मशरूमची मागणी आहे.
मशरूमच्या सामान्यतः पिकविल्या जातील प्रजाती:
अ‍ॅगारिकस बिस्पर्स, पांढरा बटण मशरूम म्हणून ओळखला जातो.
ऑलस्टर मशरूम म्हणून ओळखले जाणारे प्लेयरोटस ऑस्ट्रेटस.
शेंटके मशरूम म्हणून ओळखले जाणारे लेन्टिनस एडोड.
धान्याच्या पेंढा मशरूम म्हणून ओळखले जाणारे व्होल्विएला व्हॉल्वेशिया.
मशरूम फार्मिंग प्रोजेक्ट रिपोर्ट – पूर्वतयारीची कामे:
कंपोस्टची तयारी दोन प्रकारे केली जाऊ शकतेः लांब पद्धत (35- 40 दिवस) आणि छोटी पद्धत (22-26 दिवस).
कंपोस्ट बनवण्याच्या लांब पध्दतीसाठी पुढील चरणांची आवश्यकता आहे:
साफ केलेल्या सिमेंट फ्लोरवर पूर्ण
जर ते उघड्यावर केले असेल तर वॉटरप्रूफ कव्हर द्यावे लागेल.
जर त्यांना खोलीत केले तर हवेचे योग्य रक्ताभिसरण आवश्यक आहे.
पेंढाचे तुकडे करणे (20- 30 सें.मी.)
पेंढा पाण्यात ड्रममध्ये ठेवून (रात्रभर) नख भिजवा.

तांदळाची कोंडा किंवा कोंबडी खत यासारख्या कोरड्या पदार्थाला ओल्या पेंढ्यात मिसळले जाते आणि ढेर केले जातात. थरची जाडी 1.5 मीटर आणि रुंदी 1 मीटर आहे. ब्लॉकला दाबण्यासाठी हलका दबाव लावला जातो.

जलद विघटन आणि जास्तीत जास्त गरम होण्यास सोपी करण्यासाठी प्रत्येक वळण दरम्यान मूळव्याध सात दिवसांच्या अंतराने फिरवावे, जसे की कीड किंवा रोगजनकांचा कोणताही त्रास होणार नाही.

प्रत्येक वळणावर पाणी शिंपडण्यासह असावे.

कंपोस्ट वापरण्यास तयार अमोनियाचा गंध नसलेला हलका तपकिरी रंगाचा असावा.

एका छोट्या पद्धतीद्वारे कंपोस्ट तयार करण्याच्या प्रक्रियेत:

पेंढा पूर्व-ओला आणि कच्च्या मालासह मिसळला जातो; ढीग मोकळ्या ठिकाणी ठेवतात आणि वेगवान विघटन होण्यास उष्णता दिली जाते.

ढीगच्या मध्यभागी तपमान 65 – 70˚ से.

नियमित अंतराने ढीग फिरविणे आवश्यक आहे.

कंपोस्ट कंडीशनिंगसाठी ˚२ डिग्री सेल्सियस तापमान असलेल्या नियंत्रित वातावरणाखाली कंपोस्ट तयार केले जाते.

मुशूरम फार्मिंग प्रोजेक्ट रिपोर्ट – मशरूम फार्मिंगमधील व्हेजिटेटिव ग्रोथ किंवा स्पॅन-रन:

अंडी तयार करण्यासाठी निर्जंतुकीकृत गहू धान्य वापरतात. मशरूमची गुणवत्ता मोठ्या प्रमाणात वापरलेल्या स्पॅनच्या शुद्धतेवर अवलंबून असते. कंपोस्टमध्ये स्पॉनची भर घालणे वजनाने 0.5% दराने केले जाते. वाढत्या माध्यमामध्ये शेक अप आणि स्पॉट स्पॉनिंगद्वारे डबल लेयर, टॉप लेयर यासारख्या स्पॉनिंग पद्धती वेगवेगळ्या असू शकतात. 2 डिग्री सेल्सिअस तापमानात साठवलेल्या स्पॉन्सच्या तुलनेत वाढणार्‍या क्षेत्रांतील स्पॉन वेगवान वाढ दर्शवितात.

मशरूम फार्मिंगमधील कामकाजाची प्रक्रिया:

कंपोस्टच्या वरच्या थरात एक जड सामग्री जोडण्याला ‘केसिंग’ असे म्हणतात, जे मशरूममध्ये बीजाणू-रचना रचनास प्रोत्साहन देते. स्पॅनिंग-रनच्या 2 आठवड्यांनंतर आच्छादन केले जाते आणि केसिंग थर 3.8 – 5 सेमी जाड आहे. केसिंग थर एकतर तटस्थ किंवा क्षारीय असावा. केसिंगमुळे परिसरातील पाणी टिकून राहते. बटण मशरूम मध्ये फलदायक प्रक्रिया सुलभ होतं जे स्यूडोमोनस पुतीदा बॅक्टेरियाद्वारे लोह सोडल्यामुळे दिसून येते. आच्छादित मातीचे प्रकार आहेत:

पीटच्या एका भागासह मातीचे 2 भाग
वाळूचा एक भाग असलेल्या मातीचे 2 भाग
हलके मातीच्या एका भागासह शेणांचे 3 भाग.

जमिनीत सूक्ष्मजीवांची वाढ रोखण्यासाठी आच्छादित मातीचे निर्जंतुकीकरण करणे महत्वाचे आहे. उष्णता किंवा रसायने माती निर्जंतुक करण्यासाठी वापरली जाऊ शकतात. कधीकधी नसबंदी करण्यासाठी स्टीमचा वापर देखील केला जातो. तपमान 5 तास 60 डिग्री सेल्सियसवर ठेवले जाते. 2% फॉर्मल्डिहाइड रासायनिक निर्जंतुकीकरण सामग्री म्हणून वापरली जाते. परजीवी मूसांच्या वाढीवर नियंत्रण ठेवून माती निर्जंतुकीकरण करण्याची आणखी एक पद्धत म्हणजे सॉइल सोलरीकरण. केसिंग सामग्री प्लास्टिकच्या शीटवर 5 सेमी जाडीसह पसरली जाते आणि त्यास ओलसर करण्यासाठी फक्त पाणी शिंपडले जाते. 30 दिवस ते पॉलिथीन शीटने झाकलेले ठेवले जाते. मायसेलियमला येण्यापासून रोखण्यासाठी आच्छादित सामग्री सबस्ट्रेटवर समान रीतीने पसरली पाहिजे आणि स्टोमा तयार होईल ज्यामुळे मशरूममध्ये पिन हेड तयार होण्याच्या वेळी समस्या उद्भवू शकतात.

मुशूरम फार्मिंग प्रोजेक्ट रिपोर्ट – मशरूम फार्मिंग हार्वेस्टिंगची प्रक्रिया:

फळ देण्याच्या अवस्थेत, 1000 पीपीएमवर सीओ₂ एकाग्रतेसह हवेचे तापमान 16 – 18 डिग्री सेल्सियस पर्यंत ठेवले जाते. तसेच, पाणी फवारणी करून आर्द्रता 70 – 80% पर्यंत राखली जाते. हवेचा पुरेसा प्रवाह असावा आणि जास्त आर्द्रता टाळली पाहिजे. खोलीत मशरूमचे प्रमाण खोलीत आवश्यक असलेल्या ताजी हवेच्या प्रमाणात थेट प्रमाणात असते. मशरूमचा पहिला फ्लश सब्सट्रेटच्या केसिंगच्या सुमारे 3 आठवड्यांनंतर दिसून येतो आणि 7 दिवसांच्या अंतराने फ्लश आढळतात. एकदा पिनहेड्स दिसल्यानंतर, बटण मशरूम विकसित होण्यास 7 ते 8 दिवस लागतात. जास्त आर्द्रता नियंत्रण, जास्त पाणी पिणे इत्यादी काळजी घ्यावी जेणेकरून पिकाच्या क्षेत्रात त्रास होऊ नये.

मशरूमची काढणी हळूवारपणे केली जाते. मशरूम घड्याळाच्या दिशेने किंवा घड्याळाच्या विरूद्ध दिशेने वळविली जातात आणि नंतर हळू हळू खेचल्या जातात, अन्यथा जर मशरूम पिनहेड्सने वेढलेले असतील तर ती धारदार चाकू वापरुन कापली जातात. ज्या भागातून मशरूम उचलल्या जातात त्या जागी ताबडतोब निर्जंतुकीकरण केलेल्या मातीची जागा घ्यावी. सब्सट्रेट बेड समतुल केले पाहिजे आणि त्रास होत असेल तर केसिंग केले पाहिजे. सामान्यत: एक मोठे शेत मशरूमचे 4 ते 5 फ्लश तयार करू शकते. पहिल्या फ्लशमध्ये तयार केलेले मशरूम चांगले वजन आणि गुणवत्तेचे असतात. मशरूममध्ये कमी शेल्फ लाइफ असते जेणेकरून ते सुके किंवा बाजारात ताजे विकले जातात.

मुशूरम फार्मिंग प्रोजेक्ट रिपोर्ट – मशरूम फार्मिंगमध्ये रोग आणि पेस्ट मॅनेजमेंट:

मशरूम शेतीमधील विविध रोग आणि त्यांचे नियंत्रण उपायः

ड्राय बबल – 63 डिग्री सेल्सिअस तपमानावर उष्णतेने केसिंग थरचा उपचार करून किंवा डायथेन झेड -78 @ 0.5% वापरुन नियंत्रित केले जाऊ शकते.
ओले बबल – बेड निर्जंतुकीकरण करण्यासाठी आणि रोगग्रस्त मशरूम नष्ट करण्यासाठी 2% फॉर्मेलिन वापरुन उपचार केले जातात. तसेच ०. g ग्रॅम प्रति मीटर बेनोमाइल फवारणीमुळे रोग नियंत्रित होऊ शकतो.
दालचिनी मूस – संरक्षक आच्छादन थरमध्ये ओलावा कमी ठेवण्यासाठी आणि दिथेने झेड -78 च्या 0.5% लागू करून नियंत्रित केले जाते.
ब्राउन प्लास्टर मोल्ड – 1% फॉर्मेलिन स्प्रे मदत करू शकते किंवा 5% कार्बेन्डाझिम अनुप्रयोग समस्या सोडवते.
खोटी ट्रफल – केसिंग आणि स्पॅनिंग दरम्यान उच्च तापमान टाळा. 2% फॉर्मल्डिहाइड वापरल्यास रोग नियंत्रित होऊ शकतो.
हिरव्या साचा – 0.2% डीथेन स्प्रे साचाच्या वाढीवर नियंत्रण ठेवू शकतो.
कोबवेब – 1 लिटर पाण्यात / एमएमध्ये पातळ 1 ग्रॅम बेनोमाइल रोगाचा प्रसार रोखू शकतो.

किडे, माइट्स आणि नेमाटोड हे मुख्य कीटक आहेत ज्याचा परिणाम व्यावसायिक मशरूम शेतीवर होतो. त्यांच्याशी पुढील पद्धतींचा व्यवहार केला जाऊ शकतो.

नेमाटोड्स – थायनाझिनचे 80 पीपीएम नेमाटोड-बाधित पलंगावर पसरवणे हे एक शक्य उपाय असू शकते.

मशरूम फ्लायज – एन्डोसल्फानचा 0.05% वापर केल्यास माश्यांचे प्रजनन नष्ट होऊ शकते. माशी दूर ठेवण्यासाठी आंबवण्यावर कडुलिंबाच्या तेलाच्या स्प्रे, 0.05% डिझिनॉन किंवा मॅलाथिऑन इ. चा उपचार केला जातो.

मशरूम फार्मिंग प्रोजेक्टसाठी सबसिडीज आणि लोन:

प्रशिक्षित मशरूम लागवड करणार्‍यांना लागवडीच्या प्रक्रियेचा प्रकल्प अहवाल तयार केल्यानंतर कर्ज दिले जाते ज्यास राष्ट्रीय कृषी व ग्रामीण विकास बँक (नाबार्ड / एनएचबी) ने मान्यता द्यावी. त्यानंतर आवश्यक असलेल्या कर्जाच्या रकमेवर प्रक्रिया करण्यासाठी राष्ट्रीयकृत बँकांना या प्रकरणांची शिफारस केली जाते.

राष्ट्रीय फलोत्पादन मंडळ देखील मशरूमच्या शेतकर्‍यांना पतपुरवठा केलेल्या बॅक-एंड सबसिडीच्या स्वरूपात मदत पुरवतो. अनुदानाची रक्कम एकूण प्रकल्प खर्चाच्या 20% आहे (सामान्य भागात जास्तीत जास्त 25 लाख आणि डोंगराळ भागात 30 लाख).

बेरोजगार तरुणांना प्रोत्साहन मिळावे यासाठी राज्य सरकार मशरूम उत्पादकांना अनुदान देखील देते. कंपोस्टवर अनुदान जास्तीत जास्त ट्रेसाठी २०- @० रुपये / ट्रे दिले जाते. कंपोस्ट वाहतुकीसाठी 100% अनुदान दिले जाते.

राष्ट्रीय कृषी विकास योजना 20 फूट x 12 फूट x 10 फूट परिमाण, इतर साधने इत्यादी मशरूमच्या घरासाठी 80,000 रुपयांची मदत प्रदान करते.

राष्ट्रीय फलोत्पादन अभियान योजनेंतर्गत कृषी व सहकार विभागामार्फत मशरूम शेतकर्‍यांना मदत दिली जाते. मुख्य तथ्येः

स्पॅन युनिट्ससाठी कंपोस्ट तयारी व प्रशिक्षण – सार्वजनिक क्षेत्रासाठी 100% मदत आणि खासगी क्षेत्रासाठी एकूण खर्चाच्या 50% अनुदानाच्या स्वरूपात (जास्तीत जास्त अनुदान 50 लाख रुपये).

स्पॉन उत्पादन युनिट – सार्वजनिक क्षेत्रासाठी एकूण खर्चाच्या 100% आणि खासगी क्षेत्रासाठी 50% (जास्तीत जास्त अनुदान 15 लाख रुपये).

कंपोस्ट उत्पादन युनिट – सार्वजनिक क्षेत्रातील खर्चाच्या 100% आणि खाजगी क्षेत्राला 50% खर्च (जास्तीत जास्त अनुदान 20 लाख रुपये).