जीएसटी अंतर्गत प्रासंगिक करपात्र व्यक्ती कोण आहे?

एखादी व्यक्ती जो करपात्र प्रदेशात वस्तू किंवा सेवांचा पुरवठा त्या ठिकाणी कोणतीही निश्चित स्थापना न करता करते, तिला प्रासंगिक करपात्र व्यक्ती किंवा सीटीपी म्हणून ओळखले जाते. असा पुरवठा अधूनमधून केला जातो. व्यक्ती व्यवसायाच्या प्रगतीसाठी प्रिन्सिपल, एजंट किंवा इतर कोणत्याही क्षमतेने वस्तूंचा पुरवठा करू शकते. या लेखात, आपण प्रासंगिक करदात्याबद्दल, जीएसटी अंतर्गत प्रासंगिक नोंदणीसाठी आवश्यक कागदपत्रांसह इतर संबंधित माहिती जाणून घेणार आहोत.

जीएसटी अंतर्गत प्रासंगिक करपात्र व्यक्ती कोण आहे?

प्रासंगिक करपात्र व्यक्तीमध्ये खालील वैशिष्ट्ये आहेत:-

1. ते अधूनमधून वस्तू किंवा सेवा किंवा दोन्हीची विक्री करतात;

2. विक्री व्यावसायिक हेतूंसाठी आहे;

3. वस्तू किंवा सेवा प्रिन्सिपल किंवा एजंटच्या क्षमतेनुसार पुरवल्या जातात;

4. वस्तू किंवा सेवा एका विशिष्ट ठिकाणी पुरवल्या जातात जिथे त्याला/तिला फक्त तात्पुरती व्यवसायाची जागा असते.

एका राज्यातील डिलर, व्यापारी, सेवा प्रदाता इत्यादी जो दुसऱ्या राज्यात अधूनमधून व्यवहार करतो, जसे की व्यापार मेळ्यांमध्ये केलेला पुरवठा, त्या दुसऱ्या राज्यात प्रासंगिक करपात्र व्यक्ती' म्हणून वर्गीकृत केले जाईल. त्यांना नोंदणी करून त्या क्षमतेत कर भरावा लागेल. उदाहरणार्थ, कोलकाता येथे व्यवसायाचे निश्चित ठिकाण असलेले ज्वेलर्स चेन्नईमध्ये विक्रीसह प्रदर्शन भरवतात, जेथे त्यांचे व्यवसायाचे कोणतेही निश्चित ठिकाण नाही, तो चेन्नईमध्ये 'प्रासंगिक करपात्र व्यक्ती' म्हणून गणला जाईल.

जीएसटी अंतर्गत प्रासंगिक करपात्र व्यक्ती कोण नाही? 

या प्रश्नाचे उत्तर असे आहे की जर एखादा उपक्रम व्यवसाय नसेल, तर सीटीपी म्हणून नोंदणी आणि अनुपालनाचा प्रश्नच उद्भवत नाही. दुसरे म्हणजे, नोंदणीची मर्यादा प्रासंगिक करपात्र व्यक्तीला लागू होत नाही. म्हणून, नियमित व्यवसाय व्यवहारात गुंतलेली परंतु विशिष्ट मर्यादा पातळी ओलांडत नसलेल्या व्यक्तीने अधूनमधून दुसर्‍या राज्यात कोणताही व्यावसायिक उपक्रम सुरू केल्यास, एक प्रासंगिक करपात्र व्यक्ती म्हणून नोंदणी करणे आवश्यक आहे.

खालील मुद्दे लक्षात घेतले पाहिजेत:

 • नोंदणी मर्यादा लागू होत नाही, म्हणून व्यवसाय असलेल्या व्यक्तीने त्यांच्या उलाढालीकडे दुर्लक्ष करून नोंदणी करणे आवश्यक आहे;

• व्यवसाय सुरू होण्याच्या किमान 5 दिवस आधी नोंदणीसाठी अर्ज करणे त्यांना बंधनकारक असेल;

• अंदाजे कर दायित्वाची आगाऊ ठेव नोंदणीसाठी अर्जासोबत एकाच वेळी प्रदान करणे आवश्यक आहे.

नोंदणी 90 दिवसांसाठी किंवा अर्जात नमूद केलेल्या कालावधीसाठी जे कमी असेल ते वैध असेल. परिपत्रक क्रमांक 71/45/2018-26 ऑक्टोबर 2018- जीएसटीत "अंदाजित कर दायित्व" असा शब्दप्रयोग असूनही, हे स्पष्ट करते की संभाव्य इनपुट टॅक्स क्रेडिटचा अंदाज वजा केल्यावर ठेव ही अंदाजित "नेट" कर दायित्वाची असणे आवश्यक आहे. 

प्रासंगिक करपात्र व्यक्तीची नोंदणी प्रक्रिया

एखाद्या सामान्य करदात्याची विशिष्ट आर्थिक वर्षातील एकूण उलाढाल 20 लाख रुपयांपेक्षा जास्त असल्यास जीएसटी अंतर्गत नोंदणी करणे आवश्यक आहे. पुरवठादारांच्या काही श्रेणी आहेत ज्यांना जीएसटी कायद्यानुसार अनिवार्य नोंदणी आवश्यक आहे:

• प्रासंगिक करपात्र व्यक्ती ही अशीच एक प्रदाता आहे.
• ते रचना योजनेची निवड करू शकत नाहीत.
• ज्या राज्यातून त्यांना पुरवठा करायचा आहे तिथून त्यांना एक प्रासंगिक करपात्र व्यक्ती म्हणून तात्पुरती जीएसटी नोंदणी ही मिळणे आवश्यक आहे. ही नोंदणी फक्त 90 दिवसांसाठी वैध असेल.

उदाहरण - गृहित धरा की श्रीमती शांती यांनी त्यांच्या रु.  200000 च्या करपात्र सेवेसाठी, प्रासंगिक करपात्र व्यक्तीची नोंदणी मिळविण्यासाठी, त्यांनी रु. 36000 (रु. 200000 च्या 18%) आगाऊ ठेव भरणे आवश्यक आहे.

हेही वाचा: जीएसटी पोर्टलवर निल जीएसटीआर-1 रिटर्न कसे फाईल करायचे?

प्रासंगिक करपात्र व्यक्तीसाठी जीएसटीची तात्पुरती नोंदणी

प्रासंगिक करपात्र व्यक्ती म्हणून अर्ज करणे हे नियमित करदात्याच्या रूपात अर्ज करण्याच्या स्टेप्सचे पालन करते. जेव्हा तुम्ही जीएसटी पोर्टलवर (services.gst.gov.in) नोंदणीसाठी अर्ज करता, तेव्हा साधारणपणे, तुम्हाला प्रासंगिक करदाता म्हणून नोंदणी करायची आहे का, असे सिस्टम विचारते. प्रासंगिक करपात्र व्यक्ती म्हणून अर्ज करण्यासाठी, या टॅबमध्ये 'होय' वर क्लिक करा.

पुढे, अर्जाची प्रक्रिया खालीलप्रमाणे स्पष्ट केली आहे:

• वैध पॅन, आधार, मोबाईल क्रमांक आणि ई-मेल आयडीसह नोंदणीसाठी अर्ज केला जाऊ शकतो.
• प्रथम, तात्पुरता अर्ज संदर्भ क्र. REG 1 च्या भाग A सह.
• OTP सह तुमची क्रेडेन्शियल सत्यापित केल्यानंतर, जीएसटी पोर्टलवर जा आणि फॉर्म पूर्ण करा.
• आता REG 1 चा भाग B भरणे सुरू करा.
• भाग B अंतर्गत, व्यवसायाचे नाव, मालकीचा पुरावा, व्यवसायाच्या मुख्य ठिकाणाचा पत्ता, व्यवसायाचे अतिरिक्त ठिकाण, वस्तू आणि सेवांचा HSN कोड इत्यादी तपशिल सादर करावे लागतील आणि वैध कागदपत्रे जोडावी लागतील. 
• फॉर्म भरल्यानंतर, तुमचा अर्ज OTP द्वारे सबमिट करा.
• तुम्ही कॅश लेजरमध्ये कर जमा केल्यावर नोंदणी प्रमाणपत्र इलेक्ट्रॉनिक पद्धतीने जारी केले जाते.
• तुम्हाला प्रमाणपत्र मिळाल्यानंतर, तुम्ही करपात्र पुरवठा करणे सुरू करू शकता.
• दिलेले प्रमाणपत्र केवळ 90 दिवसांसाठी वैध आहे.

प्रासंगिक करपात्र व्यक्तीच्या नोंदणीसाठी आवश्यक कागदपत्रे

प्रासंगिक जीएसटी नोंदणीसाठी आवश्यक असलेली कागदपत्रे/माहिती नियमित नोंदणीसाठी सारखीच आहे, त्याशिवाय व्यवसायाच्या ठिकाणासाठी आवश्यक अतिरिक्त दस्तऐवज असू शकतात, जेथे व्यवसाय आयोजित केला जाईल, कारण या परिस्थितीत ठिकाण तात्पुरते असू शकते.

उदाहरणार्थ, प्रदर्शनाविषयीच्या कागदपत्रांची एक प्रत, जसे की बूथ वाटपासाठी देयकाशी संबंधित दस्तऐवज, मालकाच्या लेटरहेडवर प्रदर्शनासाठी जागा वाटप करणारे संप्रेषण/संमती पत्र, प्रदर्शनाच्या हेतूंसाठी प्रासंगिक नोंदणीच्या बाबतीत आवश्यक आहे.

जीएसटी अंतर्गत प्रासंगिक नोंदणीसाठी आवश्यक कागदपत्रांची यादी खालीलप्रमाणे आहे:

• पॅन कार्डची प्रत
• आधार कार्डची प्रत
• पासपोर्ट साईज फोटो
• संप्रेषण आणि OTP कारणांसाठी, कृपया तुमचा फोन नंबर आणि ई-मेल पत्ता प्रदान करा.
• अर्जदाराकडे आधीच नोंदणी असल्यास, ती दाखवा. (उदाहरणार्थ, वस्तू आणि सेवा कर ओळख क्रमांक किंवा GSTIN, निगमाचे लेख, किंवा इतर कोणत्याही प्राधिकरणासह नोंदणी, जसे की कॉर्पोरेट व्यवहार मंत्रालय किंवा MCA)
• कंपनीच्या स्थापनेचे प्रमाणपत्र, भागीदारी करार, मेमोरँडम ऑफ असोसिएशन किंवा एमओए, आर्टिकल ऑफ असोसिएशन किंवा एओए, इत्यादी.
• पॅन कार्ड, आधार कार्ड, फोटो, ई-मेल आयडी, मोबाईल क्रमांक, सर्व भागीदारांचे, संचालकांचे किंवा मालकाचे.
• बँक तपशिल जसे की रद्द केलेल्या चेकची प्रत किंवा बँक स्टेटमेंटचे पहिले पान किंवा खातेदाराचे नाव आणि पत्ता असलेले पासबुक
• व्यवसायाच्या मुख्य ठिकाणाच्या पुराव्यामध्ये विक्री कराराची प्रत, नगरपालिका कर पावती, युटिलिटी बिल, भाडेपत्र, भाडे करार इत्यादी.
• व्यवसायाच्या अतिरिक्त ठिकाणाबद्दल तपशिल.
• प्रदान केलेल्या पाच मुख्य वस्तूंचा किंवा प्रदान केलेल्या सेवांचा HSN नुसार सारांश
• अर्जदाराच्या लेटरहेडवरील अधिकार पत्र एक किंवा अधिक लोकांना जीएसटी-संबंधित सर्व कागदपत्रांवर स्वाक्षरी करण्याची परवानगी देते. परवानगी दिलेल्या स्वाक्षरींव्यतिरिक्त इतर व्यक्तींनी अधिकृतता पत्रावर स्वाक्षरी करणे आवश्यक आहे. तथापि, एकल मालकीसाठी, अधिकृतता पत्र आवश्यक नाही.
• संबंधित असल्यास, राज्य-विशिष्ट नोंदणी आवश्यक आहे.
• प्रासंगिक नोंदणी कालावधीदरम्यान केलेल्या अंदाजित पुरवठ्यावर कर (चलन) भरणे.

तुमच्या नोंदणी कालावधीचा विस्तार

नोंदणीची वैधता संपण्यापूर्वी, तुम्ही फॉर्म जीएसटी REG-11 मध्ये अर्ज करू शकता. 90 दिवसांपर्यंतच्या कालावधीसाठी, मुदतवाढीची विनंती केली जाऊ शकते. विस्तारित मुदतीसाठी अतिरिक्त कर दायित्व जमा केले तरच मुदतवाढ दिली जाईल.

प्रासंगिक करपात्र व्यक्तीसाठी रिटर्न फाईलिंग अनुपालन

एक प्रासंगिक करपात्र व्यक्तीने जीएसटी रिटर्न भरणे अनिवार्य आहे. त्यांनी खालील रिटर्न्स सादर केले पाहिजेत:-

1. वस्तू आणि सेवांच्या आउटपुट पुरवठ्याचे तपशिल- हे फॉर्म जीएसटीआर 1 मध्ये सादर करावे लागेल. ते पुढील महिन्याच्या 11 तारखेपर्यंत सबमिट करावे लागेल.
2. इनपुट टॅक्स क्रेडिट, आवक पुरवठा आणि कर दायित्वाचा सारांश- हे फॉर्म जीएसटीआर 3B मध्ये सादर केले पाहिजे. पुढील महिन्याच्या 20 तारखेपर्यंत ते सादर करायचे आहे.

सीटीपीने तिमाही रिटर्न फाईलिंग आणि कराचे मासिक पेमेंट (QRMP) योजना निवडली असल्यास, त्यांनी प्रत्येक तिमाहीत IFF/जीएसटीआर-1 आणि जीएसटीआर-3B फाईल करणे आवश्यक आहे.

त्याच प्रकारे, नोंदणीकृत करदात्याने वार्षिक रिटर्न भरणे आवश्यक आहे, प्रासंगिक करदात्याला ते फाईल करण्याची आवश्यकता नाही.

नोट: सर्व फॉर्म सामान्य पोर्टलद्वारे, थेट किंवा आयुक्तांनी नियुक्त केलेल्या सुविधा केंद्राद्वारे भरले जाणे आवश्यक आहे.

हेही वाचा: जीएसटी: तिमाही रिटर्न फाईलिंग आणि कराचे मासिक पेमेंट (QRMP)

आगाऊ भरलेला कर वास्तविक दायित्वापेक्षा कमी असल्यास काय होईल?

या उदाहरणात, तुम्ही पुरवठ्यावर अतिरिक्त कर जमा करणे आवश्यक आहे. केंद्रीय वस्तू आणि सेवा कर किंवा सीजीएसटी कायदा' 2017 च्या कलम 39 (7) अंतर्गत दिलेल्या देय तारखेला दाखल केल्यास, वाढीव कर दायित्वामध्ये कोणतेही व्याज असणार नाही.

प्रासंगिक करपात्र व्यक्तीसाठी परतावा

• सर्व रिटर्न भरल्यानंतर, आगाऊ भरलेला जादा कर नोंदणीच्या आत्मसमर्पणासाठी दाखल करताना परत केला जाऊ शकतो.
• सीटीपी कर दायित्वापेक्षा जास्त ठेवलेल्या कोणत्याही रकमेच्या परताव्यासाठी पात्र आहे, जे नोंदणी कालावधीसाठी सर्व आवश्यक रिटर्न सबमिट केल्यावर परत केले जाईल.
• फॉर्म जीएसटी RFD-01, "इलेक्ट्रॉनिक कॅश लेजरमधील अतिरिक्त बॅलन्सचा परतावा" या श्रेणी अंतर्गत, इलेक्ट्रॉनिक कॅश लेजरमधील कर दायित्वापेक्षा जास्त रकमेच्या परताव्याची विनंती करण्यासाठी वापरला जाऊ शकतो.

निष्कर्ष 

एखादी व्यक्ती जीएसटी-करपात्र व्यावसायिक उपक्रमांमध्ये गुंतू शकते जो तात्पुरता किंवा अधूनमधून होत असतो आणि ज्या राज्यात त्या व्यक्तीचे नेहमीचे व्यवसायाचे ठिकाण नसते अशा राज्यात ती अल्प कालावधीसाठी टिकते. अशा परिस्थितीत, त्यांनी व्यवहार करण्यासाठी त्या राज्यातील एक प्रासंगिक करपात्र व्यक्ती म्हणून नोंदणी करणे आवश्यक आहे. दुसर्‍या राज्यातील प्रदर्शनात सहभागी होणे हे प्रासंगिक नोंदणीचे उदाहरण आहे. जेव्हा करपात्र व्यक्ती त्यांच्या प्रथा नोंदणीच्या स्थितीबाहेरील एखाद्या प्रदर्शनाला उपस्थित राहते, तेव्हा त्यांनी त्या राज्यात वस्तू विकण्यासाठी आणि खरेदी करण्यासाठी एक प्रासंगिक करपात्र व्यक्ती म्हणून नोंदणी केली पाहिजे. त्यामुळे, आम्हाला आशा आहे की या लेखात प्रासंगिक करपात्र व्यक्तीचा अर्थ आणि रिटर्न भरणे, नोंदणी, परतावा इत्यादीसारख्या इतर औपचारिकता स्पष्ट केल्या आहेत.