જીએસટી કાયદાની કલમ ૧૦ જીએસટી અંતર્ગત કંમ્પોઝિશન સ્કિમ માટેની જોગવાઈઓ રજૂ કરે છે. નાના કરદાતાઓ માટે પાલન કરવું સરળ બને અને ખર્ચમાં ઘટાડો થાય તે માટે રચાયેલ કરવેરાની આ વૈકલ્પિક પદ્ધતિ છે. તે આ યોજના હેઠળ નોંધાયેલા વ્યવસાય અથવા વ્યક્તિને તેમના ટર્ન ઓવરની ચોક્કસ ટકાવારી પર વેરો ભરવાની મંજૂરી આપે છે. આ કર દર મહિને નિયમિત દરને બદલે દરેક ક્વાર્ટરમાં ભરવાનો રહે છે. જીએસટી અંતર્ગત આ કમ્પોઝિશન સ્કીમ સરકાર દ્વારા કરદાતાઓ માટે રૂ. ૧.૫ કરોડથી ઓછા ટર્નઓવર માટે રજૂ કરવામાં આવી હતી જે સામાન્ય કરદાતા તરીકે નોંધણી કરવા માંગતા નથી. આવા કરદાતાઓ આ યોજના હેઠળ નોંધણી કરાવવાનું પસંદ કરી શકે છે અને નજીવા દરે વેરો ચૂકવવાનું પસંદ કરી શકે છે.
આ યોજના કેમ રજૂ કરવામાં આવી? :
- નાના કરદાતાઓ માટે મર્યાદિત ચકાસણી.
- કરવેરાની સમયસરની પુનઃપ્રાપ્તિ.
- મર્યાદિત કર જવાબદારી
- કરદાતાઓ માટે ઉચ્ચ તરલતા
- રીટર્નની ઝડપી ફાઈલિંગ
- સરળતાથી રેકોર્ડ તૈયાર થઈ શકે અને જાળવણી કરી શકે
- સરળ ચલણ અને અન્ય દસ્તાવેજો
કમ્પોઝીશન સ્કિમ માટેની પાત્રતા :
- ઉત્પાદકો અથવા વેપારીઓ માટે ૧.૫ કરોડ રૂપિયા સુધીનું વાર્ષિક કરપાત્ર ટર્ન ઓવર, તારીખ ૧ લી એપ્રિલ 2019 થી લાગુ પડશે
- ઉત્તર-પૂર્વી રાજ્યોના ઉત્પાદકો અથવા વેપારીઓ માટે : ૭૫ લાખ સુધીનું ટર્ન ઓવર કરપાત્ર
- સર્વિસ પ્રોવાઇડર (સેવા પૂરી પાડતાં વેપારીઓ) : ૫૦ લાખ રૂપિયા સુધીનું ટર્ન ઓવર કરપાત્ર
જીએસટી હેઠળ કમ્પોઝિશન સ્કીમની મર્યાદા સમાન PAN હેઠળ નોંધાયેલા તમામ વ્યવસાયોના ટર્નઓવર પર આધારિત છે. નોંધનીય છે કે સમાન PAN હેઠળ આવતા વ્યવસાયો નિયમિત ડીલરો અથવા કમ્પોઝિશન સ્કીમ ડીલર્સ તરીકે નોંધણી કરાવી શકે છે. જો કે તે બંને હેઠળ નોંધણી કરાવી શકે નહીં.
જીએસટી અંતર્ગત કમ્પોઝિશન સ્કીમમાંથી બાકાત :
- આંતર રાજ્ય (ઈન્ટર સ્ટેટ) સપ્લાય કરતાં વેપારીઓ.
- મુક્ત કરવામાં આવેલી સપ્લાય.
- સેવાઓ રેસ્ટોરાં સિવાયની અન્ય સેવાઓ.
- કેઝ્યુઅલ કરપાત્ર વ્યક્તિ.
- બિન-નિવાસી કરપાત્ર વ્યક્તિ.
- નીચેના દર્શાવવામાં આવેલા ઉત્પાદકો :
- આઇસક્રીમ
- પાન મસાલા
- તમાકુ
- ઇ કોમર્સ ઓપરેટર્સ
કમ્પોઝિશન સ્કીમના નિયમો:
જીએસટી – ગુડ્સ એન્ડ સર્વિસ ટેક્સ હેઠળ કમ્પોઝિશન સ્કીમમાં નીચેના નિયમોનું પાલન થવું જરૂરી છે :
- ઇનપુટ ટેક્સ ક્રેડિટનો દાવો કરી શકાતો નથી.
- રિવર્સ ચાર્જ મિકેનિઝમ હેઠળ કરવામાં આવતા વ્યવહારોના કિસ્સામાં સામાન્ય દરે ટેક્સ ચૂકવવો જરૂરી છે.
- જો લાગુ પડે તો વિવિધ વ્યવસાયોને કમ્પોઝિશન રૂપે રજિસ્ટર કરાવવાના રહેશે.
- વ્યવસાયના સ્થાને ‘કમ્પોઝિશન કરપાત્ર વ્યક્તિ’ શબ્દ દરેક નોટિસ અથવા સાઇનબોર્ડ પર ફરજિયાત રીતે દર્શાવવો જરૂરી છે.
- ઈશ્યુ કરવામાં આવતા સપ્લાયના દરેક બિલ પર ‘કંપોઝિશન કરપાત્ર વ્યક્તિ’ શબ્દો હોવા જરૂરી છે.
- માલ પૂરો પાડતો રજિસ્ટર્ડ વ્યક્તિ પણ આ યોજના અંતર્ગત ૫ લાખ રૂપિયા સુધીની સેવાઓ પ્રદાન કરી શકે છે.
જીએસટી હેઠળ કમ્પોઝિશન સ્કીમના નિયમો અંતર્ગત જુદા જુદા હેતુઓ માટે અલગ અલગ પ્રકારના ફોર્મ સબમિટ કરવા જરૂરી છે જેની વિગતવાર માહિતી નીચે આપવામાં આવી છે :
- ફોર્મ GST CMP – 01: ગુડ્સ એન્ડ સર્વિસ ટેક્સ પૂર્વેની પધ્ધતિ હેઠળ નોંધાયેલા લોકો માટે. નિયુક્ત તારીખ પહેલાં અથવા તે તારીખના ૩૦ દિવસની અંદર ફાઇલ કરવાની રહેશે.
- ફોર્મ GST CMP – 02 : જીએસટી અંતર્ગત નોંધાયેલા સામાન્ય કરદાતાઓએ નાણાકીય વર્ષ શરૂ થાય તે પહેલાં ફાઈલ કરવું જરૂરી છે.
- ફોર્મ GST CMP – 03 : નોંધાયેલા (રજિસ્ટર્ડ) અને નોંધાયેલ ન (અનરજીસ્ટર્ડ) હોય તેવા લોકોના સ્ટોક અને ઈનવર્ડ સપ્લાઇની વિગતો શામેલ કરવામાં આવી છે. આ વિકલ્પના અમલીકરણ પછી ૯૦ દિવસની અંદર ફાઇલ કરવાનું રહે છે.
- ફોર્મ GST CMP – 04 : આ ફોર્મ તે યોજનામાંથી પાછી ખેંચી લેવાની સૂચના છે જે ઘટનાના ૭ દિવસની અંદર ફાઇલ કરવાની રહે છે.
- ફોર્મ GST CMP – 05 : નિયમોના ભંગ અથવા યોગ્ય અધિકારી દ્વારા કાયદાના ઉલ્લંઘન માટે કારણ દર્શક નોટિસ (શો કોઝ) બતાવો, આવા કોઈ પણ ઉલ્લંઘન પર ફાઇલ કરવાની રહે છે.
- ફોર્મ GST CMP – 06: આ ફોર્મ ૧૫ દિવસની અંદર જરૂરી શો કોઝ (કારણ દર્શક) નોટિસનો જવાબ હોય છે.
- ફોર્મ GST CMP – 07 : આ ફોર્મ ૩૦ દિવસમાં ફાઇલ કરવાના આદેશનો મુદ્દો છે.
- ફોર્મ GST REG– 01: આ ફોર્મ કમ્પોઝિશન સ્કીમ હેઠળ નોંધણી માટે છે અને નિયુક્ત તારીખ પહેલાં ફાઇલ કરવી જરૂરી હોય છે.
- GST ITC – 01: ઇનપુટ સ્ટોક, અર્ધ-તૈયાર અને સમાપ્ત માલના ઇનપુટની વિગતો શામેલ હોય છે. પરત ખેંચવાના ૩૦ દિવસના નિયત તારીખ પહેલાં ફાઈલ કરવાનું હોય છે.
- ફોર્મ GST ITC – 03: નાણાકીય વર્ષ શરૂ થયાના ૬૦ દિવસની અંદર ફાઇલ કરવા માટે.
જીએસટી અંતર્ગત કમ્પોઝિશન સ્કીમ હેઠળ કરના દર :
- ઉત્પાદકો અને વેપારીઓ : ટર્ન ઓવર ૧ ટકા
- રેસ્ટોરન્ટ (જેમાં આલ્કોહોલ પીરસાતો ન હોય તેવી રેસ્ટોરન્ટ) : ૫ ટકા
- સર્વિસ પ્રોવાઇડર્સ (સેવા પૂરી પાડતાં વેપારીઓ) : ૬ ટકા
ઉપરોક્ત તમામ કેસોમાં કુલ કરની ટકાવારી સમાન રૂપે સીજીએસટી (સેન્ટ્રલ ગુડ્સ એન્ડ સર્વિસ ટેક્સ) અને એસજીએસટી (સ્ટેટ ગુડ્સ એન્ડ સર્વિસ ટેક્સ) વચ્ચે વહેંચવામાં આવે છે. કરદાતાએ કમ્પોઝિશન સ્કીમ માટેની લાયકાત દર્શાવવા માટે જીએસટી પોર્ટલ પર તેની ઘોષણા કરવી જરૂરી છે. આ માહિતી નાણાકીય વર્ષના મધ્યમાં નહીં પરંતુ પ્રારંભમાં પ્રદાન કરવું જરૂરી છે.
રિટર્ન ભરવાની કમ્પોઝિશન સ્કીમ :
ફોર્મ GSTR – 4 : તે પછીના મહિનાની ૧૮ મી તારીખે ત્રિમાસિક ફાઇલ કરવાની રહેશે. ફોર્મ GSTR – 9A : આગામી નાણાકીય વર્ષના ૩૧ ડિસેમ્બર સુધીમાં ભરવાનું વાર્ષિક વળતર.
કમ્પોઝિશન સ્કીમ બિલિંગ :
કમ્પોઝિશન સ્કીમના નિયમ મુજબ, ડીલર જીએસટી (ગુડ્સ એન્ડ સર્વિસ ટેક્સ) ટેક્સ ઇન્વોઇસ જાહેર કરી શકશે નહીં. આ એટલા માટે છે કેમ કે ગ્રાહકો પર ટેક્સ વસૂલ કરી શકાતો નથી અને ડીલર આ યોજના હેઠળ ઇનપુટ ટેક્સ ક્રેડિટનો દાવો કરી શકતો નથી. ટૂંકમાં ટેક્સ ચૂકવવાની જવાબદારી કરદાતા પર હોય છે. જીએસટી અંતર્ગત કમ્પોઝિશન સ્કીમના નિયમો અનુસાર ડીલરને સપ્લાયનું બિલ ઈશ્યુ કરવાનું હોય છે. દરેક બિલમાં તેણે ફરજિયાતપણે “કમ્પોઝિશન કરપાત્ર વ્યક્તિ, સપ્લાય પર ટેક્સ વસૂલવા માટે પાત્ર નથી” નો ઉલ્લેખ કરવો જરુરી બને છે.
આ યોજનાના ફાયદા :
- જી.એસ.ટી. હેઠળની કમ્પોઝિશન સ્કીમમાં એક વિકલ્પ આપવામાં આવ્યો છે જેમાં નિયત મર્યાદા હેઠળ ટર્ન ઓવર ધરાવતી રજિસ્ટર્ડ (નોંધણી કરાવેલ) કરપાત્ર વ્યક્તિ જે નિર્ધારિત શરતોને આધિન હાલના દર કરતા ઓછો હોય તે ટેક્સ ચૂકવી શકે છે.
- એકીકૃત વાર્ષિક વળતર સિવાય દર મહિને સામાન્ય રીતે રિટર્ન ભરવાના હોય છે. નિયત સંખ્યામાં રિટર્ન ભરવામાં ન આવે તો દંડની રકમ ચૂકવવી પડી શકે છે. આ યોજના રજિસ્ટર્ડ લોકોને વાર્ષિક ૩ મહિને એક જ રિટર્ન અને સંયુક્ત વળતર ફાઇલ કરવાની મંજૂરી આપે છે.
- આ યોજનાના ધારક માટે શ્રેષ્ઠ વિકલ્પના ભાગ રૂપે ટેક્સ ચલણ ઈશ્યુ કરવાના બદલે સપ્લાય બિલ ઈશ્યુ કરવું જરૂરી છે. જરૂરી વિગતો સમગ્ર પ્રક્રિયાને મુશ્કેલીથી મુક્ત બનાવવામાં મદદરૂપ થાય છે.
નાના કરદાતાઓ માટે કમ્પોઝિશન યોજના ખૂબ ફાયદાકારક છે. આ યોજના નાના સપ્લાયર્સનું હિત સુનિશ્ચિત કરે છે અને સ્પર્ધાત્મક પુરવઠા યુક્ત બજારવાળા યોજના ધારકો ને સમાન પ્લેટફોર્મ પૂરું પાડે છે
