फार्मसी व्यवसाय

फार्मसी व्यवसाय 

उद्योजकाने व्यवसायाचं निवड करणे किंवा तयार करणे आवश्यक आहे, ज्यांना फार्मसी व्यवसाय करण्याच्या आपल्या योजनेसह पुढे जायचे आहे त्यांच्यासाठी ही एक महत्त्वपूर्ण पायरी आहे. आजकाल, ऑनलाइन फार्मसी व्यवसाय जगभरात मोठ्या प्रमाणात वाढत आहे. हे घडत आहे कारण फार्मसी व्यवसाय एक फायदेशीर नोकरी आहे कारण चक्रीय आर्थिक पडद्यावर त्याचा प्रभाव पडत नाही. पुढे, वाढत्या ई-कॉमर्सच्या टप्प्यामुळे भारतामध्ये ऑनलाइन फार्मसीमध्ये मोठ्या प्रमाणात वाढ झाली आहे. शिवाय, खासगी रुग्णालये आणि दवाखाने देशभर वाढत आहेत. म्हणूनच, देशातील आरोग्य सेवा आणि फार्मसी उद्योगात वाढ होण्यामागील हे मुख्य कारण आहे.

विदेशी बाजारात भारतीय औषधनिर्माण उद्योगाची स्थिती

भारतीय फार्मास्युटिकल्स बाजाराच्या परिमाणांमुळे जगातील तिसरी क्रमांकाची आणि मूल्यांच्या दृष्टीने तेरावा क्रमांकाची सर्वात मोठी बाजारपेठ आहे. तसेच, आंतरराष्ट्रीय स्तरावर जेनेरिक औषधांचा सर्वात मोठा पुरवठा करणारा देश आहे, कारण त्यात एकूण औषधांच्या निर्यातीत सुमारे 20 टक्के हिस्सा आहे.

पुढे, जागतिक औषधनिर्माण क्षेत्रातील भारताला महत्त्वपूर्ण स्थान आहे. या क्षेत्राला वरच्या स्तरावर नेण्याची क्षमता असलेल्या देशात या क्षेत्रामध्ये काम करणारे अभियंते आणि शास्त्रज्ञ मोठ्या संख्येने आहेत. 

सध्या, जगभरात एड्सवर उपचार करण्यासाठी वापरल्या जाणार्‍या 80% टक्क्यांहून अधिक अँटीवायरल औषधे भारतीय फार्मसी उद्योग पुरवित आहेत. शिवाय, भारतीय फार्मसी उद्योग गेल्या पाच वर्षांत सीएजीआर (चक्रवाढ वार्षिक वाढीचा दर) 15 टक्क्यांहून अधिक वाढत आहे आणि त्यांच्याकडेही विकासाच्या महत्त्वपूर्ण संधी आहेत.

अमेरिकेतील भारतीय राजदूत अरुण सिंग यांच्या म्हणण्यानुसार २०२० अखेरपर्यंत भारतीय फार्मसी बाजाराची वाढ 55. 55 अब्ज डॉलर्स होण्याचा अंदाज आहे; म्हणूनच, जगभरातील फार्मास्युटिकल बाजारातील सहावे क्रमांकाचे बाजार बनत आहे. 

फार्मसी व्यवसायाच्या प्रकाराविषयी निर्णय

पारंपारिक फार्मसीमध्ये जाण्यापूर्वी संबंधित उद्योजकांनी त्याला किंवा तिला कोणत्या प्रकारचे फार्मसी चालवायचे आहे ते ठरविले पाहिजे. 

फार्मसीचे प्रकार खालीलप्रमाणे आहेत ज्यातून एखाद्या व्यक्तीला कोणत्या प्रकारचा फार्मसी व्यवसाय करायचा आहे तो ते निवडू शकतो 

1) हॉस्पिटल फार्मसी – रुग्णालयात औषधोपचारांची गरज भागविण्यासाठी हॉस्पिटलमध्ये या प्रकारची फार्मसी तयार केली जाते.

2) स्टँडअलोन फार्मसी – ही सर्वात सामान्यपणे वापरली जाणारी फार्मसी सेटअप आहे आणि त्यामध्ये निवासी क्षेत्रात कार्यरत असलेल्या सर्व फार्मसींचा समावेश आहे.

3) चेन फार्मसी – या प्रकारच्या फार्मसी सहसा मॉलमध्ये असतात आणि फार्मसीच्या साखळीचा भाग असतात.

4) टाउनशिप फार्मसी – जर एखाद्या टाउनशिप क्षेत्रात फार्मसी स्थापित केली गेली असेल तर ती टाउनशिप फार्मसी मानली जाईल.

फार्मसी व्यवसायाची नोंदणी

पारंपारिक फार्मसी व्यवसायाची नोंदणी 1948  च्या भारतीय फार्मसी कायद्याद्वारे केली जाते आणि ती प्रशासित केली जाते. या कायद्यात असे म्हटले आहे की एक फार्मासिस्ट अधिकृत कागदपत्रांद्वारे राज्य सरकारकडे आवश्यक ते सर्व तपशील नोंदवावे. तसेच, कागदपत्रे योग्य प्रमाणात सादर केल्यानंतर नोंदणी न्यायाधिकरण नोंदणीबाबत निर्णय घेईल.

सामान्यत: साखळी, रुग्णालय आणि टाउनशिप फार्मसी एक खासगी मर्यादित कंपनी म्हणून समाविष्ट केली जातात तर स्टँडअलोन फार्मेसी एकतर मालकी हक्क किंवा भागीदारी घटनेत समाविष्ट केली जातात.

सध्या, मर्यादित दायित्व भागीदारी (एलएलपी) नावाच्या व्यवसाय रचनांनी स्टँडअलोन फार्मासिस्टमध्ये प्रचंड लोकप्रियता आणि मान्यता मिळविली आहे कारण भागीदारीच्या फर्मच्या विपरीत भागीदारांच्या हक्कांना ते प्रोत्साहित करते.

औषध परवाना मिळविणे

बाजारात औषधांची विक्री करण्यापूर्वी औषधाच्या दुकानात सेंट्रल ड्रग्स स्टँडर्ड कंट्रोल  ऑर्गनायझेशन (सीडीएससीओ) आणि स्टेट ड्रग्स स्टँडर्ड कंट्रोल कंट्रोल ऑर्गनायझेशन या दोघांकडून औषध परवाना घेणे आवश्यक आहे. 

सामान्यत: ड्रग्स लायसन्सचे दोन प्रकार आहेत जे ड्रग्स कंट्रोल ऑर्गनायझेशनद्वारे जारी केले जातात –

1) किरकोळ औषध परवाना –

सामान्य केमिस्ट दुकान चालविण्यासाठी या प्रकारचा औषध परवाना आवश्यक आहे. पुढे हा परवाना मिळविण्यासाठी अर्जदाराने विहित शुल्क जमा केले पाहिजे आणि मान्यताप्राप्त संस्था किंवा विद्यापीठातून डिप्लोमा किंवा फार्मसीची पदवी असणे आवश्यक आहे.

2) घाऊक औषध परवाना –

अशा प्रकारच्या लोकांना किंवा एजन्सीस ज्यांना औषधे आणि औषधांसाठी घाऊक फार्मसी व्यवसाय स्थापित करण्याची इच्छा आहे त्यांना हा परवाना दिला जातो. पुढे रिटेल ड्रग परवान्याप्रमाणे हा परवाना मिळविण्यासाठी कोणतेही कठोर कायदे व अटी नाहीत.

फार्मासिस्टच्या त्यानंतरच्या किमान अटी

औषध परवाना मिळविण्यासाठी फार्मासिस्टद्वारे पूर्ण केलेल्या आवश्यकता खालीलप्रमाणे आहेत –

किरकोळ औषध दुकान उघडण्यासाठी, किमान चौरस मीटर आवश्यक क्षेत्र आणि त्याऐवजी सामान्य किरकोळ आणि घाऊक फार्मसीसाठी 15 चौरस मीटर क्षेत्र आवश्यक आहे.

औषधांच्या दुकानात एअर कंडिशनर आणि रेफ्रिजरेटर असणे आवश्यक आहे.

किरकोळ आणि घाऊक दोन्ही फार्मसीमध्ये नोंदणीकृत फार्मासिस्ट असावा, जो औषधे विकताना दुकानात हजर असावा.

जीएसटी नोंदणी

जेव्हा एखादी वस्तू नोंदणीकृत व्यवसायाद्वारे वस्तू किंवा उत्पादने विकली जातात तेव्हा भारतात जीएसटी (वस्तू व सेवा कर) नोंदणी करणे अनिवार्य .

पुढे, फार्मसी व्यवसायांना जीएसटी नोंदणी आणि वेळेवर वेतन जीएसटी मिळविणे बंधनकारक आहे.

नोंदणी मिळविण्यासाठी आवश्यक कागदपत्रे

ड्रग परवाना नोंदणी घेण्यासाठी आवश्यक ती कागदपत्रे खालीलप्रमाणे –

1) अर्ज

2) फी जमा करण्याचे चालान

3) घोषणा पत्र

4) साइट योजना (खाका)

5) की योजना (खाका)

6) परिसराच्या ताबाचा आधार

7) भाड्याने घेतल्यास त्या जागेच्या मालकीचा पुरावा

8) औषध व प्रसाधन सामग्री अधिनियम, 1940 अंतर्गत मालक, भागीदार, संचालक यांच्या अविश्वासपत्राचे प्रतिज्ञापत्र

9) राज्य फार्मसी कौन्सिलच्या नोंदणी प्रमाणपत्राची प्रमाणित प्रत किंवा नोंदणीकृत फार्मासिस्ट किंवा पात्रता प्रमाणपत्रांसह सक्षम व्यक्तीचे अनुभव प्रमाणपत्र

10) बायोडेटा फॉर्म

11) नोंदणीकृत फार्मासिस्ट किंवा कंपनीकडे पूर्ण-वेळ काम करण्याबद्दल सक्षम व्यक्तीचे योग्य प्रतिज्ञापत्र

12) नोंदणीकृत फार्मासिस्टचे नियुक्ती पत्र

13) ऑनलाईन फार्मसी स्टोअर सुरू करण्यासाठी अतिरिक्त कायदेशीर प्रक्रिया

कोणतीही व्यक्ती ऑनलाईन औषधी स्टोर चालू करू शकते जर त्या व्यक्ति कडे ड्रग्स परवाना असेल किवा ती व्यक्ति भागीदार असेल अश्या व्यक्ति बरोबर ज्या कडे ड्रग परवाना असेल अशाच व्यक्तिला ऑनलाईन औषध विकण्याचा अधिकार आहे.. 

खाली काही झोन चे वर्णन केले आहेत त्या प्रमाणे त्याचे कायदेशीर अनुसरण केले जाते. ह्याचे अनुसरण न केल्यास ते बेकायदेशीर ठरते.. 

 १: ग्रीन झोन –

हा विभाग मूलभूतपणे भारतीय कायद्यानुसार ऑनलाइन फार्मेसीसाठी कायदेशीर असलेल्या पद्धतींचे वर्णन करतो–

काउंटर ड्रग्सव्यतिरिक्त इतर सर्व औषधांना औषधाची पर्ची आवश्यक आहे.

ऑनलाइन औषध दुकानातील संपर्क तपशील राज्यात असावा ज्यापासून त्यांनी औषधाचा परवाना घेतला आहे.

परवानाकृत औषध दुकानात वितरित औषधे वैध व पुष्टीकरण करणे आवश्यक आहे.

२: ग्रे झोन –

या कायद्यात अशा नियमांचे वर्णन केले गेले आहे जे भारतीय कायद्यानुसार अनिश्चित आहेत –

 एका राज्यातून दुसर्‍या राज्यात औषधांची शिपिंग

औषध देण्यापूर्वी पैसे घेण्याची प्रथा.

3 :रेड झोन –

या कायद्या भारतीय कायद्यानुसार बेकायदेशीर आहेत –

कोणत्याही प्रिस्क्रिप्शनविना शेड्यूल एक्स आणि वेळापत्रक एच औषधांची विक्री

अल्पवयीन मुलांना औषध विक्री

राज्य औषध नियंत्रण संस्थेने मंजूर नसलेली औषधे विक्री करणे

संबंधित देशाच्या औषध विभागाकडून कोणत्याही पूर्व परवानगीशिवाय औषधांची निर्यात करणे.

निष्कर्ष –

पारंपारिक फार्मेसींनी भारतातील मोठ्या लोकसंख्येच्या औषधी गरजा पूर्ण केल्या आहेत, तरीही अद्याप ऑनलाइन फार्मसी स्टोअरची तातडीने आवश्यकता आहे जी भारतीय कायदेशीर प्रणालीत बसतात कारण या ऑनलाइन फार्मसी ग्राहकांसाठी तसेच फार्मासिस्टसाठी फायदेशीर परिस्थिती निर्माण करतात.